The Abbey Church of Saint-Ouen already had an organ in the 16th century that was destroyed by the Huguenots in 1562. In 1630, a new instrument was built by Crespin Carlier upon plans prepared by Titelouze. It was an 8-ft instrument with two 48-note manuals and a 12-note independent pedal.
This organ was revised and enlarged twenty years later by Thomas Morlet; a dorsal positive was added and the main organ case went from an 8-ft 3-turrets into a 16-ft 5-turrets instrument. After the 1683 hurricane, the organ was repaired by Jean Brocard and Jacques Cherel. Charles Lefebvre worked on it in 1724. Other important works were carried out by Nicolas Collar in 1733. In 1741, the organ was dismantled by Jean-Baptiste Martin Lefebvre. The date of reassembly is unknown. In July 1803, it is stated that “only the montre is left, eventhough some pipes are missing, all inside stops, mechanical parts, windchests, wind ducts have been dismantled, sacked and removed, there is nothing left in the organ case”.
The late Christopher Dearnley (1930-2000) playing Two Trumpet Tunes by Purcell, played in the glorious acoustics of St Paul's cathedral, London in 1967. This recording lets us hear the organ when it was still in the care of Henry Willis III, before it was subject to its major overhaul in the 1970s.
Christopher Dearnley plays Allegro Marziale by Frank Bridge. The last picture in the video shows a workman from Manders Organs standing in front of the Pedal 32' Bombarde which is mounted horizontally above the 32' Open Wood in the dome!
Christopher Dearnley playing a fanfare by Sir Arthur Bliss.
On 19 December 1694, a contract was signed with the eminent immigrant organ builder from Germany, Bernard Smith, to supply an organ for the new Cathedral of St Paul's which by then was completed up to the point where the East end of the building could be used. The agreed figure for the new organ was £2,000, at the time quite a substantial sum of money for an organ.
Queen Elizabeth II celebrated her Golden Jubilee in 2002, having acceded to the throne in 1952. The week of celebration culminated in a national service of thanksgiving at St. Paul's Cathedral.
It would appear that he was prepared, at his own expense, to increase the size of the instrument beyond that for which he was contracted. In particular, he wished to extend the key compass downwards to include manual pipes at 16ft pitch. Wren had however already designed the case into which the organ was to be built, and the extra space (which the enlarged compass required) led to the famous altercation between Wren and Smith, the former terming the organ a "confounded box of whistles".
The Smith organ was placed on a screen in the Quire as was usual at the time, with both an East and West front. The East facing front had a Chaire case, and the organ had three manuals, the third being a short compass Echo organ, possibly enclosed in a box, but not one that could be opened and closed, of course.
In spite of its modest size, being only 27 stops, it remained virtually unaltered until 1830 by which time it must have appeared very old fashioned. J C Bishop made several improvements at around this time but the lack of power displayed by the instrument must have become very apparent with the introduction in 1858 of the Sunday evening service, with its emphasis on congregational participation. This new service, together with the effects of the Tractarian movement, led to the re-siting of the organ in 1860 to a new home behind the stalls on the North side of the Quire.
The famous organ builder, Henry Willis, who had established himself with his organ for the Great Exhibition of 1851, carried out minor modifications in 1863 and then went on to build an essentially new instrument for the Cathedral in 1872. Some 200 pipes of the original Smith organ were retained, a handful of which remain in use to the present day. The original Wren case was sawn in half, modified, and placed against the pillars supporting the dome, where they remain. The organ then had four manuals.
Father Willis' organ employed the new and ingenious pneumatic action, a system which was to find rapid acceptance and use elsewhere. Clearly, the organ enhanced and confirmed Father Willis' reputation as the pre-eminent organ builder of his time, but he was keen to carry out further enlargements of the organ. In 1897 and 1900, significant additions were made to the organ. The entire Pedal Organ was moved up into the north-east quarter dome, leaving space behind the Choir Stalls for a new and more modest Pedal Organ together with an enlarged Solo division. Two additional Open Diapasons were added to the Great Organ, and a four-stop Altar Organ was built and placed on top of the Choir stalls one bay East of the Pedal and Solo. The tour de force must, however, have been the introduction of a family of Solo Tubas, placed in the quarter dome. None of this would have been possible without the use of electric action, pioneered by Father Willis at Canterbury Cathedral some years earlier.
In 1925 the instrument fell to the consequences of the discovery that the dome was in danger of collapse. The organ was dismantled and re-erected in the north nave aisle, with the Wren cases once more being modified. The organ was moved back to its usual home in 1930, together with the new console which had been built for it. By now the instrument had electric action throughout, and a few useful additions were made including enlargement of the modest Chancel Pedal section, a third 32ft stop in the pedal and the introduction of the "Willis" Trompette Militaire. This stop was in fact imported from America where it was a common feature in theatre organs.
During World War II, the organ was dismantled for safe keeping and stored in the Crypt under the North Transept, the very spot where an unexploded bomb came to rest, having crashed through both the roof and Cathedral floor. Significant damage resulted, but thankfully mostly restorable. Soon after the war the organ was re-instated. The astonishing effect of the Dome Tubas and Trompette Militaire had not gone unnoticed, and it was decided to try something similar with a dome chorus. A chorus of Lewis pipework salvaged from a bombed London church was installed in the south-east quarter dome and, unsuited as the pipework was for such a large building, it was effective in offering greater encouragement to congregational singing.
St Paul's Cathedral, Royal Trumpets
Christopher Dearnley performs his own Fanfare on the Royal Trumpets at the west end of the cathedral. The recording was made in1977, just after a massive 5-year reconstruction of the instument by Noel Mander. Dearnley was cathedral organist from 1968 to 1990.
The organ received some remedial work in the 1950s and 1960s but the material was fast reaching the point where something more radical was required. In the late 1960s, a committee was formed by Christopher Dearnley, including the then surveyor to the Cathedral, Bernard Fielden, and Cecil Clutton. A number of options were discussed, including the possibility of reinstating the organ onto a restored screen close to its original position. This ambitious scheme was not undertaken but an almost as ambitious re-appraisal of the organ and its strengths and weaknesses was, which resulted in the instrument as it stands today.
Efforts had been made in the past to increase the effectiveness of the organ in the nave, somewhat to the detriment of the original Willis work. It was now recognised that these attempts were misguided.
The partial effectiveness of the dome chorus was however noted, and it was decided that a new and more generously scaled dome chorus should be built to cater for the requirements of the congregation under the dome and at the front of the nave, aided by a new west chorus to assist the singing at the back of the nave. This allowed the Chancel organ to concentrate on that at which it excelled, the accompaniment of the choir and for services in the Chancel.
Andrew Lucas playing a spectacular version of Garth Edmunson's Toccata on Von Himmel Hoch. Here the organ's full might is unleashed for the second half of the piece, it has been said that the dome division contains enough power to send audiences running for cover if the organist is not careful! The west end royal trumpets get an airing here too.
Andrew Lucas was born in 1958 and studied with John Birch and Herbert Howells at the RCM, after graduation studied with Peter Hurford and later with Piet Kee. he began at St Pauls cathedral in 1980 as a student organist and became sub-organist in 1985, and finally Sub organist and assistant Director of Music in 1990-1998. Since leaving St Pauls, he has gone on to become Master of Music at St Alban's Abbey.
The Great Organ was reduced to a state closer to its original 1872 specification, with the addition of a quint mixture for use where the Willis tierce mixtures were less suitable. The usefulness of the Great Organ was enhanced by a new north choir section, scaled and voiced to act as a happy extension of the Willis work, releasing the south choir to continue its prime role as an accompanimental division. The north choir occupies the space which up until then had been reserved for the console, and a new console was placed above the south choir stalls. The Swell Organ, as is so often the case in such instruments, had emerged almost entirely unscathed from the vagaries of changing fashion, but a Vox Humana was added for extra colour.
Those parts of the organ behind the north choir stalls, the Solo and Chancel Pedal, were rearranged to improve egress, and the Chancel Pedal, which had undergone successive changes in an effort to improve its effectiveness, was entirely remodelled and enlarged to provide a more effective and independent Pedal department to complement the rest of the Chancel organ.
The most visible addition to the organ was the provision of three new west Trumpets on the gallery high above the West door. These were intended for occasional use for special services and royal occasions but have found favour with many recitalists as well. Few are the Celebrity Recitals where they do not receive an airing.
The rebuilding work started in 1972 and was completed in 1977 in time for HM The Queen's Silver Jubilee. All new soundboards (with exception of that of the dome tubas) were employed, as well as a new console and action and new reservoirs. Throughout the re-building programme, the majority of the organ was in operation. Even the change from the old console to the new was achieved between evensong of one day and the next!
Minor works have been undertaken on the organ since its 1970s re-build. A multiple-level capture system has been installed, and a new Willis-style Claribel Flute has been re-instated on the Great Organ in the place of the Choir Principal which had been moved to the Great in 1930.
The south choir has regained its Principal, together with a Bourdon 16, a Flûte Harmonique 4 and a Corno di Bassetto. The organ was cleaned in the 1980s but apart from this there has been little call for any further changes, which has to be a tribute to those primarily involved in the work of the 1970s (Christopher Dearnley, the late Cecil Clutton, Noel Mander and Ian Bell) in the thoughtful search for a solution which would satisfy the musical demands of the Cathedral whilst respecting the historic material of its organ.
Christopher Herrick recorded Dr. Wills' majestic fanfare in 1969, on the V/107/136 Schmidt/Willis/Mander (well it wasn't Mander until a few years later -- his rebuild was completed in 1977).
DISPOSITION
Great 24 (17) Double Open Diapason 16 Open Diapason I 8 Open Diapason II 8 Stopped Diapason 8 Claribel Flute 8 Quint 5 1/3 Principal I 4 Principal II 4 Flute 4 Twelfth 2 2/3 Fifteenth 2 Mixture III 1 3/5 Fourniture IV 1 1/3 Mixture III 05-Apr Trombone 16 Trumpet 8 Clarion 4
Swell 15 (13) Contra Gamba 16 Open Diapason 8 Lieblich Gedackt 8 Salicional 8 Vox Angelica 8 Principal 4 Fifteenth 2 Cornet III 1 3/5 Contra Posaune 16 Cornopean 8 Hautbois 8 Vox Humana 8 Clarion 4 + Schweller + Tremulant
South Choir 14 (13) Contra Viola 16 Bourdon 16 Open Diapason 8 Claribel Flute 8 Violoncello 8 Dulciana 8 Principal 4 Flûte Harmonique 4 Gemshorn 4 Lieblich Gedackt 4 Flagolet 2 Sesquialtera II 2 2/3 Corno di Bassetto 8 + Tremulant
Pedal 16 (13) Open Diapason 16 Tr. Great Open Metal 16 Bourdon 16 Viola 16 Tr. Choir Principal 8 Flute 8 Fifteenth 4 Flute 4 Mixture IV 2 2/3 Contra Posaune 32 Ophicleide 16 Posaune 8 Clarion 4
Solo 11 (11) Open Diapason 8 Flûte Harmonique 8 Viola 8 Viola Celeste 8 Concert Flute 4 Piccolo 2 Tuba 8 17", * Corno di Bassetto 8 Cor Anglais 8 French Horn 8 Tuba Clarion 4 15", * + Schweller (außer *) + Tremulant (außer *)
V. Manual 21 (14) Double Open Diapason 16 Open Diapason I 8 Open Diapason II 8 Octave 4 Super Octave 2 Quartane II-III 1 1/3 Mixture IV 1 1/3 Cymbel III 1 Double Tuba 16 25-30" Contra Posaune 16 Tuba 8 25-30" Trompette Militaire 8 25-30" Trumpet 8 Clarion 4
West Section 10 (7) Open Diapason 8 Octave 4 Super Octave 2 Mixture IV 1 1/3 Royal Trumpet 16 15-25" Royal Trumpet 8 15-25" Royal Trumpet 4 15-25"
Devin Wozencraft - Playing at St. Paul's Cathedral, London
On June 25th, 2009 I had the rare opportunity to play the famous organ at St. Paul's Cathedral in London, England. I was part of a British Organ Seminar that allowed a small group of us to learn & play some of the most renowned churches & cathedrals in England (like this one). A big "thank you" to Simon Johnson, head organist of St. Paul's for allowing me and our group this amazing opportunity.
After building a big, splendid baroque-styled round church, it was natural to complete it with an adequate organ, and Heinrich Gottfried Trost (1681-1759) received the contract, although the city fathers initially favoured another master. The Court Architect of the Duchy, Johann Eberhardt Strasburger, was brought to Waltershausen to define the architectural shape of the organ case. The well known organ expert of the time, Jacob Aldung, wrote about this organ: « The town has obtained the materials. The work is very beautiful… ».
On another page is written that Trost, after spending 20 years making the organ in Waltershausen, probably left it unfinished and left the city fathers annoyed as well. Various reasons for this can be suggested: poor scheduling of his workshop operations, financial problems, etc. On the other hand, the maintenance and care work required by the Duke in connection with his privilege as court organ maker, which Trost had to give priority to, hindered the punctual completion of new works. Thus he became hopelessly indebted. The disputes in Waltershausen during the building process peaked to such a level that one of his tradesmen exaggeratedly said: « Trost is cheating the city fathers. One should place him under arrest and hang him on the gallows ».
Trost’s first design for the organ in Waltershausen is dated February 8, 1722. The dedication of the completed organ is not precisely documented; it was probably in May 1741. Furthermore, it is not clear whether Trost or another organ maker completed the work. The presence of Trost in Waltershausen is documented for the last time in the year 1730 although it is unthinkable that the organ was finished by this date. These historical facts seem very strange when one considers what a significant organ project is involved. In the case of similarly placed organ, such as Zacharias Hildebrandt’s organ in the St. Wenzelskirche in Namburg (also a city organ project), there was a crowning completion ceremony with famous examiners (such as Bach and Silbermann) and an opulent feast of organ music. No report of anything of this kind has been handed down to us about Waltershausen.
J.S.Bach Toccata, Adagio & Fugue in C dur - Toccata
J.S.Bach Toccata, Adagio & Fugue in C dur- Fugue
Why is this organ in Waltershausen nevertheless famous? Regarding this we should cite first of all Trost’s outstanding concept. Although the organ was made in the first third of the 18th century, it nevertheless has all the traits and delicateness of the gallant style. Trost enriched the organ making of his time enormously with new instrumental features which are also to be found in this organ. Furthermore, it has all of the features that marked organ building in Thuringia at this time: emphasis of the fundamental tonality and at the same time of solemnity, a great supply of labial eight foot voices in the manuals, transmission stops from the great organ to the pedals, mixtures with thirds, unusual stop designs such as Unda maris and Doppelflöte. It also has, however, typical long-established voices such as one expects to find in Thuringia: Violonbass, Viola di gamba, Flaute douce, Sesquialter, Cymbelstern. Naturally the sonorous lingual voices are there too, as Adling especially emphasised: « The work is very beautiful, especially the reeds pipes. » In general, Trost placed high value on the interior and exterior beauty of his organs as an expression of the aesthetics of the Age of Enlightenment.
This can be experienced in Waltershausen if one not only looks at the magnificent organ case, of which the beauty is unfortunately obscured by columns in front of it, but also by discovering the interior of the organ. There one finds, for example, turned supports of the framework or the wonderfully shaped wooden pipes.
Organ music and organ playing were determining elements of the Lutheran liturgically influenced church services in Thuringia. The organ did not just have a high place high up above the pulpit and altar as an embodiment of heavenly music. It was also an active partner in the verbal profession of faith. Aside from its soloistic and choir accompanying functions, it played an important role in florid music and ensemble music with other instruments. This practice received special attention in Thuringia, even in the smallest towns. The Trost organ is especially suitable for the performance of music in the gallant style because of its beautiful flute stops and the enormous variability of the individual voices. Furthermore, this type of Trost organ was definitely highly regarded by Johann Sebastian Bach.
Brief history summary
1722 Contract with Trost for a two manual organ 1723 Contract for a three manual organ and start of construction 1735 Departure of Trost from Waltershausen; the organ remains unfinished 1755 Completion of the organ by an unknown organ maker 1835 Repair by Knauff from Grosstabarz 1850 Gilding of the organ carvings donated by Johann Daniel Kestner 1853-55 Modification by Johann Michael Hesse from Dachwig 1896 New bellows by Hugo Böhm from Gotha 1958-59 Modification by Hermann-Eule Orgelbau from Bautzen 1994-98 Restoration by Orgelbau Waltershausen GmbH
1 original pipework 2 partially original pipework 3 by transmission 4 playing 4'
Other details: o Cymbelsterne: 2 (C, G) o Couplers: by hooks: OW/BW, BW/P shove coupler: BW/HW by wind: HW/P Tremulant: HW, OW, BW o o Modified meantone temperament: a=466.8 HZ @ 15o o Wind Pressure: 69mm
BWV 565 J. S. Bach, Toccata and Fugue in d minor, Hans-Andre Stamm Organ
click picture to enlarge St. Laurens Church in Rotterdam was completed in 1525, and only the walls and tower remained after a German air raid in 1940. The church was rebuilt 1947-1968.
The church has four organs:
click picture to enlarge the Chapel organ,
Choir organ*, (on lh side of choir, click picture to enlarge)
click picture to enlarge Transept organ* 3 manuals, 44 ranks.
and the main organ*: click picture to enlarge the Hoofd Orgel* (1973) of 85 stops and 7600 pipes. It is the largest organ in the Netherlands.
Improvistation psalm 54 Marcussen & Søn organ of the St. Laurens in Rotterdam. The biggest organ of the Netherlands and also the biggest full mechanical organ in Europe
Improvisatie over gezang 380 Lvk laurenskerk Rotterdam Mei 2008
Three* new mechanical (tracker) organs were built by Danish builders Marcussen & Son and by Sybrand and Jürgen Zachariassen. Entering Grote Kerk or St Laurenskerk by the main doorway under the tower, visitors are struck by the lightness and beauty of the interior. In the reconstruction most of the windows were glazed with brightly colored glass. The church is a cruciform basilica in the Late Gothic style of the Netherlands, with high, wide aisles and painted wooden barrel vaulting.
The principal organ stands on a marble base on the inside wall of the tower. There is another organ in the south transept and a smaller organ on the north side of the choir.
At the start of the reconstruction of the transept of the church, the possibility of placing an organ in this space is considered. One of the advisors, Dr. Vente was aware of the presence of an organ case of the Bartholomew Church in Schoonhoven in the furniture factory of van den Ende there. This beautiful organ case was an excellent housing for the new transept organ, because of its size and antiquity. The case corresponds to the organ that is depicted in the painting of Lorne (1657).
Left was the question whether such a small case could house a large 44 rank organ. Together with the company Marcussen & Søn of Aabenraa, Denmark, who were to build the organ, a plan was developed. It was necessary to add a Rugpositief to the existing organ case and in a niche in the wall behind the organ, use space to place the subbas 16 '. Also the pedaal and hoofdwerk chests were combined to save space. Thanks to an extremely compact construction, the present transept organ was created. The case for the rugpositief was made by cabinet maker Van den Ende from period wood, to match the remainder of the case.
The transept organ enjoys international renown for its beautiful voicing. It is regarded as the last work of Sybrand Zachariassen, which is voiced by himself. It is interesting to mention that the intonation has remained the same since 1959, the year the organ was completed, although since then the choir and the main nave have been restored and added to the transept, hugely increasing the size of the room. The sound has become more beautiful in the enlarged area, which is evidence of the foresight and genius of Sybrand Zachariassen.
The organ was a gift from the German cities of Hamburg, Bremen, Cologne, Düsseldorf and Duisburg at the instigation of the Rotary of West Germany. Under the rugpositief you will find the coats of arms of the cities of Hamburg, Bremen, Cologne, Düsseldorf and Duisburg.
THE PRE-WAR ORGAN BELOW HET ORGEL IN DE GROOTE OF ST. LAURENSKERK TE ROTTERDAM. Rotterdam, 1885Het orgel bezit bijna 5000 pijpen. Het heeft 49 Labiaalstemmen, 9 Vulstemmen en 14 tong werken.
Rotterdam bezit vele merkwaardigheden op allerlei gebied. Voor den vreemdeling trekt onder meer ook de Groote of St. Laurenskerk de aandacht.
Dit gebouw wordt dan ook zeer veel bezocht en is voorzeker een bezoek overwaard. Eenige jaren geleden is het met groote kosten weer tot zijn vroegeren staat teruggebracht ; het fraaie koor met zijne antieke banken, marmeren ingang en koperen hek, wekt algemeen bewondering ; de reusachtige pilaren, ontdaan van de kalklagen, des- tijds er opgebracht, de geschilderde glazen en dan, hetgeen wel het voornaamste zal zijn, het prachtige oxaal en het heerlijk orgel dat daarop rust.
Dit instrument, het grootste van ons land en een der grootsten zelfs van Europa, verdient wel meerdere bekendheid en eene eenig- zins uitvoerige beschrijving.
In een oud werk van J. Hess , Organist en Klokkenist te Gouda, en in 1772 aldaar uitgegeven, staat de dispositie van het orgel, waarvoor dit in de plaats gekomen is, aldus opgegeven :
Het orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met drie Hand- clavieren en een vrij Pedaal, heeft 44 stemmen.
Dit werk was dus lang niet gering te schatten, wat overvloed van stemmen betrof.
In 1792 is men begonnen een nieuw orgel daar te stellen ; de orgelmaker aan wien dit toevertrouwd was, moet echter niet be- kwaam genoeg geweest zijn, want toen in 1798 het rugpositief alleen af was, bleek het zoo slecht gewerkt te zijn, dat men den orgelmaker noodzaakte het werk af te staan aan H. H. Freytag te Jroningen. Die bekwame man overleed echter kort na de overgave en daarna bleef de zaak hangende tot 1821, toen de Heeren A. Meere & Zoon uit Utrecht de moeilijke taak op zich namen, het reeds gemaakte verbeterden en in 1828 het werk met drie klavieren en vrij pedaal afleverden. Toen reeds was het een schoon instrument geworden dat zich gerust met anderen meten kon; maar nadat in 1845 de beroemde firma Batz & Co. er nog een klavier bij vervaardigd hadden (het zoogenaamde echowerk) en het overige gedeelte vergroot en zóo noodig verbeterd, is het prachtige werk van dien tijd af als geheel voltooid te beschouwen.
Het Kerkbestuur heeft steeds zorgvuldig er voor gewaakt dat het werk in goeden staat bleef en er, zoo noodig, geen kosten voor ontzien.
De ingang voor het orgel is de groote torendeur, waarna men langs een breede trap van 32 treden het orgel bereikt. Ook van uit de kerk leiden twee groote deuren onder het oxaal naar het orgel. Op den achtergrond zijn 16 treden voor de blaasbalgen die het werk van de noodigen wind moeten voorzien. Vier, minstens drie man zijn daarvóór benoodigd. Links is een vertrek ten gebruike der balgentreders , rechts eene nette kamer voor den organist. Kasten en verdere gemakken bevinden zich eveneens aldaar. Rechts door- gaande komt men op het eigenlijke orgel, waartoe twee enorm zware en dikke deuren toegang verleenen. Het is voor een Organist een waar genot zulk een kolossaal werk te zien en te bespelen. Vier klavieren (manualen) boven elkander, bijna 4 octaaf, loopende van C— F, en een pedaal van bijna 2 octaaf, eveneens van C— F.
Alles speelt tamelijk licht, en zelfs wanneer men èn het pedaal èn de klavieren te zamen koppelen, kan een geoefend speler er betrekkelijk gemakkelijk op voortkomen.
Aan weerszijden treft men 45 registerknoppen aan, het Werk heeft 90 registers, waarvan 72 sprekende stemmen.
Wanneer de Organist voor zijn instrument zich plaatst, heeft hij het positief achter zich. Niettegenstaande het rugwerk het eerst vervaardigd is, bevindt het positief zich nog in een zeer goeden staat, hetgeen wel voor een groot gedeelte te danken is aan de firma Batz & Co., aan wien de jaarlijksche stemming en het onder- houd van het orgel steeds is opgedragen.
De beste stemmen van het rugwerk zijn : Fluit Dolce 8 voet, Fluit Travers (discant) 8 voet. Bourdon 16 voet. Trompet 8 voet, Cornet 6 sterk, de eigenaardige klank der Hobo 8 voet, en het onderste gedeelte der Fagot 16 voet. Verscheidene deuren maken den toegang tot het pijpwerk gemakkelijk.
Achter de klavieren op het portaal vindt men de deur No. I, waarin het regeerwerk der drie bovenste manualen, van het pedaal en registers zich bevindt. Het regeerwerk van het rugpositief gaat natuurlijk onder den vloer van het orgel door naar de windlade van het rugwerk.
Om het pijpwerk van hoofdmanuaal en pedaal te bereiken, moet men een 28 treden hooge trap beklimmen, in het midden afgesloten door een deur, waarbij weder toegang tot het regeerwerk, waarna men door deur No. II de C-lade der Bazuin 32 voet, No. IV de Cis-lade der Bazuin 32 voet, en door middel van deur No. III het pijpwerk van hoofdmanuaal en pedaal bereikt. Alles is zoo geplaatst dat de verschillende pijpen goed te bereiken zijn.
De 16 en 8 voets labiaalstemmen van het hoofdklavier klinken bijzonder fraai, het geluid der 8 voeten is sterk en liefelijk, der 16 voeten deftig en vullend. Ook de andere stemmen zijn zonder onderscheid zeer goed van geluid. Trompet 16, Dulciaan 16 en Trompet 8 voet zijn heerlijke tongwerken. Hun geluid is, zou haast kunnen gezegd worden, onverbeterlijk. Het onderste octaaf der Trompet 16 voet, is van hout
De reusachtige pijpen der Prestant 32 voet , in het front staande, moeten wel terstond ieders aandacht trekken. De grootste dier pijpen weegt 500 pond. Het is daarom wel te verklaren dat de geheele kast waarop het pijpwerk rust van het zwaarste hout, zoo dik en soliede mogelijk vervaardigd is. De Subbas 32 voet (even als Prestant 32) in het pedaal heeft niet minder kolossale pijpen; deze zijn echter van hout. De groote C is 10 Meter lang. Bazuin 32 voet doet in lengte en zwaarte voor de twee andere 32 voeten niet onder. Deze stem (van Engelsch Tin) even als Prestant en Subbas 32 voet, op tijd gebruikt, maakt een overweldigende indruk. Het geluid der Bazuin 16 voet, is zeldzaam schoon en kernachtig vol; ook de andere stemmen van het pedaal, vooral de drie 16 voets Labiaalstemmen klinken zeer goed. Trompet 4 en 2 - voet onder- scheiden zich door vlugge aanspraak en helder geluid.
Om het derde klavier van binnen te zien, moet men weer hooger klimmen. Eerst 18 treden en men komt aan deur No. V, de kast waarin het regeerwerk voor het derde en vierde klavier zich bevindt, alsmede de bovenste gedeelten der 32 voets pijpen; daarna verleent deur No. VI toegang langs een 13 treden hooge trap aan het derde klavier-pijpwerk, afgesloten door deur No. VII; aan weerszijden van de kast ziet men de toppen der 32 voets pijpen.
Heerlijke stemmen vindt men op het derde klavier. In de eerste plaats een Vox-Humana 8 voet, die zeer schoon is en in de kerk een prachtig effect maakt, de Schalmei 8 voet, Viola di Gamba 8 voet, Quintadeen 16 voet, Prestant en Holpijp 8 voet, allen fraai van geluid en een goede uitwerking doende in de kerk ; octaaf 4 en 2 voet zijn zeer helder, Openfluit 4 voet, zeer geschikt voor Solo, en het Carillon, schoon pijpwerk zijnde, bootst het klokkenspel be- driegelijk na. Nog 18 treden hooger en men staat voor de kast (deur No. VIII) waarin zich het prachtig Echowerk bevindt.
Dit werk staat bijna aan den zolder der kerk en is bijna geheel ingesloten door een dichten houten kast. De verschillende geluiden die men er aantreft zijn heerlijk. Viola di Gamba, Bourdon, Sali- cionaal of Holpijp 8 voet, allen klinken zeldzaam schoon en de Vox Angelica spant hierin wel de kroon. Het geheele Echowerk maakt een heerlijk effect. Dit orgel is ook het eenige in ons land dat in het bezit is van een zoodanig Echowerk.
Het orgel bezit bijna 5000 pijpen. Het heeft 49 Labiaalstemmen, 9 Vulstemmen en 14 tong werken.
De Prestanten en Bazuinen zijn allen van zuiver Engelsch Tin. Het orgel heeft ongeveer Æ’ 120.000, het oxaal daarenboven Æ’ 90.000 gekost.
Het front maakt een zeer grootschen indruk en het beeld- houwwerk wordt door kenners zeer geroemd. De groote Engel, met een bazuin in de hand , die het kunstwerk bekroont , is 5 Meter hoog.
Het oxaal waarop het orgel rust verdient niet minder bewondering; het bestaat uit 12 marmeren pilaren waarachter weder wit mar- meren pilasters staan ; onder het orgel bevinden zich nog aan weers- zijden marmeren borden met de namen der Kerkmeesteren, die het orgel lieten bouwen ; in 't Nederlandsch en in 't Latijn. Alles is met hekwerk afgesloten.
Dat èn oxaal (de marmeren pilaren toch zijn uit Italië naar Rotterdam vervoerd) èn orgel schatten gekost hebben, en steeds kostbaar zijn wat onderhoud betreft, zal ieder licht begrijpen. Ge- lukkig dat H.H. Kerkvoogden er niet voor terugdeinzen, wanneer het noodig is, reparaties aan een en ander te laten geschieden. In 1885 (October) wordt het geheele werk uit elkaar genomen, schoongemaakt en zoo noodig verbeterd door de firma Bütz & Co. De dispositie zal echter dezelfde blijven.
M. H. VAN 'T KRUIJS. Rotterdam, Januari 1885.
VERZAMELING VAN Disposities van verschillende Orgels IN NEDERLAND, BENEVENS EENE KORTE BESCHRIJVING VAN HET ORGEL IN DE Groote Kerk te Rotterdam DOOR M. H. VAN 'T KRÃœIJS, Organist der Groote of St. Laurenskerk te ROTTERDAM.
Rotterdam, 1885
VOORREDE.
Steeds vond ik een eigenaardig genoegen in het zien en bespelen van voor mij vreemde orgels, en reeds sedert eenige jaren verzamelde ik voor mijzelf de disposities der orgels van eenigen omvang. Het was mij natuurlijk slechts doenlijk een betrekkelijk klein getal orgels te zien, en daardoor had mijne eigene verzameling alleen voor mij waarde. Eenigen tijd geleden echter trof ik den Uitgever dezes, en die, zelf organist zijnde, had reeds eenigen tijd geleden het plan opgevat een dusdanig werkje het licht te doen zien. Ziedaar in een paar woorden de aanleiding tot de uitgave van dit boek. Ik stond den Uitgever gaarne ter zijde, heb de verschillende disposities ge- rangschikt, mijne eigene verzameling er bij ingelascht en eene korte beschrijving van het orgel, dat ik thans bespeel, er aan toegevoegd.
Dat dit werk zeer onvolledig is, ik zal de eerste zijn die het beken; dat er in de verschillende opgaven fouten geslopen zijn, kan ik evenzeer terstond melden, immers verscheidene door mij ontvangen opgaven waren zoo onduidelijk gesteld, dat het mij slechts met veel moeite gelukken kon, uit een en ander wijs te worden^
In de eerste plaats wil ik thans langs dezen weg mijn oprechten dank betuigen aan hen, die mij blijken van sympathie gaven bij het vernemen van deze uitgave.
Hoewel ik vrees dat het werk hun te onvolledig zal toeschijnen, moet ik verklaren dat het ondoenlijk was zonder te hooge kosten te maken, meer disposities te verkrijgen. In de tweede plaats dank ik Heeren Organisten die terstond bereidwillig waren mij de opgave toe te zenden.
Steeds zal het mij welkom zijn op- of aanmer- kingen te ontvangen, die zullen dan ter harte geno- men worden in geval er eene tweede druk noodig mocht zijn.
Ik heb de disposities naar de grootte gerang- schikt en de mij toegezondenen, groot en klein zonder onderscheid, hierin opgenomen. Van kritiek over een en ander onthield ik mij ; de ervaren orgelkenner zal terstond kunnen zien welke disposities al of niet goed gesteld zijn. Enkele aanmerkingen door Organisten bij de opgave gevoegd, liet ik onveranderd.
Of dit werkje eenig nut zal stichten? Ik zou het gaarne wenschen. In elk geval meen ik niet te veel te zeggen , wanneer ik hoop dat menig Organist deze uitgave niet onwelkom zal wezen , en dat het ook het zijne (als is 't nog zoo weinig) er toe moge bijdragen tot die kennis, die ieder degelijk Organist van zijn instrument moet bezitten.
De orgeldisposities waarbij de namen der Orga- nisten staan, heb ik bijna allen van genoemde Heeren persoonlijk ontvangen. Anderen daarentegen, waarbij de Organist niet vermeld wordt, nam ik over uit Seidel's „Het Orgel en deszelfs samenstel," vertaald door Meijer (Groningen 1845) of uit mijne eigene verza- meling; diegene welke ik niet meer nauwkeurig wist of mondeling ontving, heb ik van een f voorzien.
Achter het werk is een bladwijzer gevoegd. Het woord discant achter cornet liet ik als overtollig weg. Dat ik van het grootste orgel van Nederland eene kleine beschrijving gaf, zal mij niemand ten kwade duiden, hoop ik; het uitmuntende werk verdient wel eenige meerdere bekendheid dan het tot dusver te beurt viel.
M. H. VAN 'T KRUIJS. Rotterdam, Januari 1885.
TOtLICHTING BIJ DE HERDRUK
Manus Hendrik van 't Kruys (1861-1919) behoort tot de negentiende-eeuwse organisten- generatie, die zich in de Nederlandse orgelgeschiedenis een blijvende plaats heeft verworven. Na zijn studies aan de Koninklijke Muziekschool te 's-Gravenhage — o.a. bij W. F. G. Nicolaï — te hebben voltooid, werd Van 't Kruys in 1884 tot organist aan de Grote- of St. Laurenskerk te Rotterdam benoemd, als opvolger van Samuel de Lange Sr. Het vergelijkend examen werd afgenomen door Richard Hol, W. F. G. Nicolaï en L. F. Brandts Buys. In 1897 vertrok Van 't Kruys naar Groningen, waar hij tot 1905 als "Directeur van de Muziekschool, het Orkest en de Zangvereeniging" werkzaam was; de organist Hendrik de Vries werd tot zijn opvolger in Rotterdam benoemd.
Als componist (koor- en orgelwerken, opera's, symfonieën en kamermuziek) is Van 't Kruys vrijwel onbekend gebleven. Zijn betekenis voor het Nederlandse muziekleven ligt voornamelijk in hetgeen hij op orgel-organisatorisch terrein tot stand heeft gebracht en wel gedurende zijn Rotterdamse ambtsperiode. Verschenen de "Disposities" in 1885, in 1886 volgde de uitgave van het tijdschrift "Het Orgel", sinds 1904 het maandblad van de Nederlandse Organisten Vereniging (N.O.V.) Het initiatief tot de oprichting van de N.O.V. werd in 1889 genomen door Jos. A. Verheijen, J. B. Litzau, M. Boltes en Van 't Kruys, die eveneens deel uitmaakte van het voorlopige bestuur, dat in 1890 werd gekozen. De dispositieverzameling van Van 't Kruys is te beschouwen als een poging het Nederlandse orgelbezit te inventariseren; de uitgave hiervan sloot een periode af van ruim honderd jaar, waarin belangrijke dispositieverzamelingen het licht zagen of in handschrift bewaard gebleven zijn, b.v. Hess 1774 (heruitgave 1945»), Knock 1788 (heruitgave 1959), Hess 1907 (naar het handschrift van phn. 1815), G. W. Lohman plm. 1830 (handschrift*), Meijer 1845 en het handschrift van G. W. Broekhuyzen.
Om de aktualiteit van dit werk te verhogen, werd in de "Bladwijzer" (pag. 169-174) een codering aangebracht (zie pag. 175); de tekst van de disposities, de voorrede en het orgelhistorisch overzicht bleef ongewijzigd. De weinig fraaie afbeelding van het orgel in de Grote- of St. Laurenskerk te Rotterdam is komen te vervallen.
AMSTERDAM, ZOMER 1962 HERM. S. J. ZANDT
1. Æ’. H. Besselaar, Het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam, Rotterdam, 1931, pag. 19 en 23.
2. Gedenkboek van het Congres der N.O.V. gehouden 3-5 September 1931 te Amsterdam t.g.v. haar veertig-jarig bestaan. Steenwijk, 1932, pag. 181 ev.
3. Herm. S. J. Zandt, Joachim Hess, "Kunstrijk en beroemd Orgel- en Klokken-Speeler" en zijn broer, de orgelmaker Hendrik Hermanus, in "Het Orgel", 58e jaargang na. 1 jan. 1962, pag. 1-10. ,
4. Dr. Gustav Fock, Een tweetal aanvullingen op Hess' Dispositiën uit 1774, in Het Orgel", lubileumnummer J890-V'>6n. pag. 47-61.
